Servikal yayma (pap smear) nedir ve niçin yapılır?
Servikal yayma, 1940’lardan bu yana rahim ağzı kanserinin ve kanser öncesi durumların saptanması için kullanılan bir tıbbi inceleme yöntemidir. Bu yöntem sayesinde rahim ağzı kanserinin görülme sıklığı %70 kadar azalmıştır.Ayrıca, bu yöntem rahim ağzı ve vaginanın iltihaplarının nedenlerini araştırmada da yardımcıdır. Servikal yaymasında anormallik olmayan bir kadında sonraki yıl içinde rahim ağzında önemli bir hastalık (kanser öncesi durum veya kanser) görülmesi olasılığı %1’den azdır.
Servikal yayma örneği nasıl alınır?
Örnek, kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından yapılan muayene sırasında alınır. (Örnek alınacağı biliniyorsa, vaginanın muayeneden önce yıkanmaması gerekir). Tahta spatül, ucunda pamuk bulunan bir çubuk veya küçük bir fırça kullanılarak rahim ağzı çevresinden hücreler alınır. Bu biçimde toplanan hücreler bir mikroskop lamı üzerine yayılır ve üzerine alkol dökülür. Lam üzerindeki hücreler Papanicolaou yöntemi ile boyanarak bir patoloji uzmanı tarafından incelenir. Patoloji uzmanı, bu hücreler arasında “anormal” olanların bulunup bulunmadığını saptar. İncelemenin sonunda, ilk kez 1988 yılında Amerikan Ulusal Kanser Enstitüsü tarafından belirlenen terimleri içeren (Bethesda Terminolojisi) bir rapor hazırlanır.
Rahim ağzı kanseri nedir?
Kanser, hücrelerin kontrolsüz biçimde ve kişiye zarar verecek biçimde çoğalmaları demektir. Bu çoğalmanın durdurulması için birtakım yollar vardır. Ancak; çoğalma geç fark edildiğinde, bunu durdurmak güçleşmektedir. Rahim ağzı kanseri dünyada her yıl yaklaşık 500 bin kadının yakalandığı bir kanserdir. Bu kanserlerin çoğu, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde rahim ağzı kanserinin artık çok az görülmesi, bu ülkelerde servikal yaymanın çok yaygın olması sayesindedir. (Kanseri önleme konusunda Avrupa yaklaşımı için buraya bakınız). Başka bir deyişle, kadınların bu yönden düzenli olarak muayene oldukları ülkelerde rahim ağzı kanseri, daha ortaya çıkmadan yakalanıp ortadan kaldırılabilmektedir. Rahim ağzı kanseri, kendine özgü belirgin yakınmalara neden olmaz. Hasta, bu kanserin neden olduğu yakınmalar ile hekime başvurduğunda; erken tanı fırsatı da kaçırılmış olmaktadır. Böyle hastaların bazılarında kanser, çevredeki organlara sıçramış ve tedavisi güçleşmiştir. Oysa, hiç bir yakınması olmayan bir kadında düzenli muayene sırasında saptanacak başlangıç durumundaki bir rahim ağzı kanseri tam ve kesin olarak tedavi edilebilmektedir.
Servikal yaymalar kimlerden ve hangi sıklıkta alınmalıdır?
Genel olarak kabul edilen görüş (2004),
- cinsel olarak aktif olan, 18 yaşın üzerindeki her kadının her yıl kadın hastalıkları yönünden muayene olmasının;
- 30 yaş ve üzeri kadınlardan her 2-3 yılda bir servikal yayma örneği alınmasının gerekli olduğudur.
Üst üste 2-3 kez yapılan incelemelerde hiç anormal hücre saptanmazsa, bu sıklık azaltılabilir. Ancak; sigara içen, ilk cinsel ilişkisini 18 yaşın altında yapmış olan, birden çok erkek ile ilişkisi olan, kanser gelişmesi yönünde ek riskleri bulunduğu bilinen kişilerde servikal yayma düzenli olarak her yıl yapılmalıdır. Öte yandan, düzenli aralıklarla muayene olmanın rahim ağzı kanserinden korunma dışında da yararları olacağından, sağlıklı ve riskli olmayan kadınların bile yılda bir kez kadın hastalıkları ve doğum uzmanına görünmeleri yerinde olur.
Servikal yaymalar neden düzenli aralıklarla yinelenmelidir?
Düzenli olarak yinelenen incelemeler, hastalığın mümkün olduğunca “erken” yakalanmasını sağlar. Yaymaların aynı kurumda değerlendirilmesi, önceki yaymaların da gerektiğinde yeniden ve karşılaştırmalı olarak değerlendirilmelerine olanak sağlar. Bu sayede, en hafif normalden sapmalar bile zamanında saptanabilir.
Servikal yaymalar bu kadar etkili ise neden hâlâ kadınlarda rahim ağzı kanseri görülüyor?
Serviks kanserinden korunmanın bilinen en etkin yolunun servikal yaymaların incelenmesi olduğu tartışmasız kabul edilen bir gerçektir. Bu kanserlerin çoğu, yaşamı boyunca hiç servikal yayma yaptırmamış kadınlarda görülmektedir. Bu durum, hastaların daha önce servikal yaymaları incelenmiş olsa, bu aşamaya gelmeden yakalanmış olacaklarını göstermektedir. Öte yandan, tüm tıbbi incelemelerin olduğu gibi, servikal yaymanın da yanılma payı vardır ve seyrek olarak da olsa, daha önce servikal yayma incelemesi yapılmış kadınlarda da rahim ağzı kanseri görülebilmektedir.
Her servikal yayma örneğinde 100 bin-300 bin kadar hücre bulunmaktadır. Patoloji uzmanı bunların arasında anormal olan birkaç tanesini saptamaya çalışır. Anormal hücrelerin bulundukları halde farkedilmemeleri durumuna “yanlış negatiflik” denir.
Yanlış negatiflik niye görülür?
Yaymada çok az sayıda anormal hücre bulunduğunda, örnek anormal hücrelerin bulunduğu yerden alınmadığında, çok şiddetli iltihap yüzünden hücreler sağlıklı olarak değerlendirilemediğinde; örnek alınmasından önce vaginal ilaçların kullanımı veya vaginanın yıkanması ile anormal hücrelerin ortamdan uzaklaşması nedeniyle yanlış negatiflik görülebilir.
“Anormal hücreler” görüldüğünde ne yapılır?
Yapılacak işlem, hücrelerdeki anormalliğin derecesine bağlıdır. Hafif derecedeki anormalliklerde doktorunuz servikal yaymayı 3 veya 6 ay içinde yinelemeyi önerebileceği gibi, rahim ağzından bir doku parçası alarak patoloji incelemeye de gönderebilir. Bu parçanın alınmasından önce, rahim ağzı büyüteç altında incelenebilir. “Kolposkopi” olarak adlandırılan bu yöntem, ağrısızdır. Yinelenen servikal yaymalarda sürekli olarak anormal hücreler görüldüğünde, doktorunuz hastalıklı bölümü değişik biçimlerde “çıkarmayı”, “dondurmayı” veya “yakmayı” düşünebilir. Gerekli ve uygun olduğunda, rahmin alınması da düşünülebilecek bir tedavi yöntemidir.
“Anormal hücreler” her zaman kanser habercisi midir?
Hayır! Bazı iltihap durumlarında ve virüsler ile oluşan bazı hastalıklarda da anormal hücreler görülebilir. Anormalliğin bu tür olup olmadığı doktorunuzun ve patoloji uzmanının çalışmaları ile ortaya konulur.
Rahmi alınmış kadınlarda da bu inceleme gerekli midir?
Evet! Vaginayı kaplayan hücreler de rahjim ağzını kaplayanlara benzer özelliktedirler. Rahmin alınması ameliyatı, rahim ağzında anormal hücreler bulunduğu için yapılmışsa; vaginal yaymaların da düzenli aralıklarla yapılması gereklidir. Diğer durumlarda, vaginal yaymalar daha seyrek alınabilir.