Hastalara ve yakınlarına bilgi vermeyi amaçlayan bu yazı, Dr. Ed Uthman tarafından hazırlanmış olan benzer içerikli İngilizce bir makaleden ilham alınarak yazılmıştır.
Buradaki bilgileri yeterli bulmazsanız; daha ayrıntılı açıklamalar için öncelikle doktorunuza başvurmanız gerekir. Çoğu kurumda, patoloji uzmanları da size bir takım açıklamalar yapabilir. Yanıtlarını patoloji.gen.tr sitesinin diğer ziyaretçilerinin de merak edeceğini düşündüğünüz soruları buraya yollayabilirsiniz.
Genel Bilgiler
Patoloji, yalnızca yataklı tedavi kurumlarında (hastanelerde) hizmet veren bir tıp dalıdır. Tıp ile doğrudan ilgisi olmayanlar, genellikle böyle bir dalın varlığından bile habersizdir. Oysa patoloji, tıp eğitiminde çok önemli yeri ve ağırlığı olan bir daldır. Çoğu hasta, patoloji sözcüğünü ilk kez doktorlarından duyar. Bu da, röntgen çektirmek ve kan vermek gibi bir “tetkik”tir. Patoloji, bir de artık çok nadir olarak yapılan “tıbbi otopsi”den sorumludur.
Patoloji tarafından incelenecek örnekler asıl olarak iki grupta değerlendirilir:
- Vücuttan küçük veya büyük bir ameliyat ile çıkartılan dokular/organlar;
- Vücuttan iğne ile alınan hücreler, kendiliğinden dökülen hücreler veya vücut sıvıları. (Bunların en yaygın olanı “servikovaginal yayma“dır).
Yukarıdaki yollardan biriyle alınan doku/organ/hücre topluluğu/sıvılar “örnek” olarak adlandırılır. Örneklerin ilk grubu için “Biyopsi Raporu”, ikincisi için “Sitoloji Raporu” düzenlenir.
Bu örnekler, Üniversite Hastanelerinde “Patoloji Anabilim Dalı”nda, Devlet Hastanelerinde “Patoloji Servisi”nde incelenirler. Örnek teslim alınırken, üzerine hangi hastaya ait olduğunu belirten isim ve numaralar yazılır. Bu numara, patoloji raporunda da belirtilir. Üniversite hastanelerinde, raporun hazırlanması aşamasında uzmanlık öğrencileri de (asistanlar) görev yapar. Ancak, tüm inceleme sonuçları patoloji uzmanları tarafından rapor edilir. Çoğu Üniversite Hastanesinde ve bazı büyük Devlet Hastanelerinde belli organ/dokular o konuda özel ilgisi/eğitimi bulunan uzmanlar tarafından değerlendirilir.
Hastalardan alınan örneklerin mikroskopta incelenebilir duruma getirilmeleri için bir dizi işlem yapılır. Bu işlemler duruma göre birkaç dakika ile birkaç gün arasında değişen süreler alabilir.
Patologlar, değerlendirmelerinin önemli bir kısmını mikroskop başında yaparlar. Ancak, hastanın yakınmaları, doktor muayenesinde saptananlar ve laboratuar testlerinin sonuçları da tanı konulmasına yardımcı olur. Bu nedenle,patologlar zaman zaman hasta ve/veya doktoru ile doğrudan temas sağlamaya gerek duyabilirler.
Raporun Bölümleri
Bir patoloji raporunda,
- hastanın adı soyadı,
- yaşı
- raporun numarası
- örneğin alındığı tarih ve
- rapor tarihi
bulunur. Patoloji raporunda, teslim alınıp incelenen örneğin özellikleri de (sayısı, boyutları, rengi v.b.) yer alır. Bu, yukarıda (1.) grup olarak adlandırılan örneklerde genellikle
- Makroskopi
başlığı altında tanımlanır. Doktorlar ve hastalar, incelemenin doğru örnek üzerinde yapılıp yapılmadığını bu açıklamaya bakarak anlayabilirler. “Parçanın karışmış olabileceği endişesi” de böylece giderilebilir.
İkinci grupta yer alan örnekler “sitoloji” olarak adlandırılırlar. Bunların dış görünüşü ve diğer özellikleri de bazı patoloji laboratuarlarının raporlarında yer almaktadır. Raporda,
- Mikroskopi
başlığı altında yer verilebilen açıklamalar çoğu kez doktordan doktora ek mesaj biçimindedir. Anlaşılması için biyoloji ve mikroanatomi bilgisi gerektiren bu alandaki bilgilerin tıp eğitimi olmayanlar için genellikle anlamı yoktur.
Hastaların -tam olarak anlamasalar bile- merakla okudukları kısım,
- Tanı
başlığı altında yer alır. Burada, örneğin alındığı organ/doku ve alınma biçimi ile ilgili bilgilere de (tanıdan önce veya sonra) yer verilebilmektedir. Çok sık görülen “appendisit” durumunda hazırlanan biyopsi raporlarının tipik tanı bölümü aşağıdadır:
| Appendiks (incelenen organ), appendektomi (işlem): Akut appendisit (patolojik inceleme sonucu). |
Daha ağır bir hastalık olan mesane (idrar torbası) kanserinde ise şöyle bir raporla karşılaşılabilir:
| Mesane (incelenen organ), sistoskobik biyopsi (işlem): Yüksek dereceli papiller ürotelyal neoplazm (patolojik inceleme sonucu ve derecelendirme). Tümör, kas tabakasına infiltredir (hastalığın ilerlemiş olduğunu belirten ek bilgi). |
Tanı kısmında, ek açıklamalara veya önerilere de yer verilebilmektedir. Bunlar, hastanın doktoruna yönelik notlar olarak değerlendirilebilir. Ek bilgiler arasında; tanı konulan hastalığın şiddeti, derecesi, yaygın olup olmadığı bulunabilir. Gerektiğinde, “biyopsinin tekrarlanması önerilir” gibi bir ifade de raporda yer alabilir. Bu önerinin hasta açısından uygun olup olmadığını değerlendirmek hastadan sorumlu doktorun görevidir. Özellikle (2.) grupta yer alan “sitolojik” incelemelerden sonra hastadan doku/organ örneği alınması gündeme gelebilmektedir.
Hastaların kendilerine konulan tanıyı “kendi anlayacakları terimlerle” öğrenme hakları vardır. Hastayı bu yönden aydınlatma görevi, sorumlu hekime aittir. Kendilerine danışıldığında, bazı patologlar da -sınırlı biçimde- tanı ile ilgili bilgi vermektedir. Bu konudaki en sağlıklı yaklaşım, hastanın tüm bilgi gereksinimlerinin “tedaviyi üstlenen doktor” tarafından karşılanmasıdır.
Patoloji raporunda yer alan “tanı”, tedavi ile ilgili tüm kararları tek başına belirleyici olmayabilir. Eş-dost, internet ve konuya uzak doktorların “tanı” konusunda sağlayabilecekleri ek bilgilere gerektiğinden fazla değer verilmemelidir. Patoloji raporundaki “tanı”ya (teşhis) anlam kazandıran; hastanın kendi doktorunun değerlendirmesidir.
Raporun İnandırıcılığı
Hastaların, özellikle kendilerine “kanser” tanısı konduğunda bu tanıya inanmakta güçlük çekmeleri sık karşılaşılan bir durumdur. (Bakınız: Sıkça sorular sorular) Bu tepkinin bir parçası olarak; bazı hastalar, kendilerinden alınan örneğin başkasınınki ile karıştırılmış olabileceğini de düşünürler. Bu tür bir kuşku, çoğu kez temelsizdir. Örnek olarak; 20 yıldır günde 1-2 paket sigara içen, kan tükürme yakınmasıyla hekime başvuran ve akciğer filminde hastalıklı bir bölge saptanan bir hasta bile, balgamında “kanser hücreleri” görüldüğünde buna inanmakta güçlük çekebilmektedir. Bu tür tepkiler, bir ölçüde doğal kabul edilebilir ve genellikle tedaviyi aksatacak boyuta ulaşmaz. Ancak, bazı hastalarda (ve onlar tarafından etkilenen yakınlarında) bu tepki döneminde “tanı”nın başka bir merkezde “doğrulatılması” isteği ortaya çıkmaktadır. Bu istek, tedaviden sorumlu doktora iletilmelidir.
Konsültasyon
Tedaviden sorumlu olacak doktorun “tanı” ile ilgili kuşkuya katılması veya bu kuşkuyu gidermek için diğer yöntemlerin yetersiz kalması durumunda “konsültasyon” istenir. Bu istek, sorumlu doktor tarafından ilgili patoloğa iletilir. Patoloğun tanıda ısrarlı olması durumunda; aynı kurumda görevli bir başka patoloji uzmanına danışılabileceği gibi, başka bir kuruma da başvurulabilir. Konsültasyonun kim ile yapılacağı konusunda mutlaka tanı koyan patoloğun görüşü alınmalıdır. Çünkü, söz konusu hastalığın tanısı konusunda hangi patologların daha bilgili/deneyimli olduklarını en iyi bilen genellikle ilk tanıyı koyan patologdur. (Her zaman rapora yansıtılmasa da, patologlar, seyrek görülen hastalıkları rapor etmeden önce genellikle kendi meslektaşlarına danışırlar). Kulaktan dolma bilgilerle yapılacak bir konsültasyon, işleri daha da karıştırabilir ve hastanın zarar görmesine neden olabilir.
Rapor Süresi
Bir doku örneğinin patoloji laboratuarı tarafından teslim alınmasından, bir “biyopsi raporu” düzenlenmesine kadar geçen süre çok değişkendir. Bu süreyi belirleyen faktörler arasında şunlar sayılabilir:
- örneğin niteliği (kemikler daha uzun süre alır)
- hastalığın niteliği (tanısı özel işlem gerektiren hastalıklar daha uzun süre alır)
- laboratuarın niteliği (eğitim verilen kurumlarda süre daha uzun olabilir)
Kurumlar arasında büyük farklılıklar olmakla birlikte, biyopsi raporlarının süresi hakkında şunlar söylenebilir: Özel laboratuarlar 1-2 günde, Üniversite hastanelerinin Patoloji Ana Bilim Dalları 5-9 günde rapor vermektedir. Bazen, rapor etme süresi 1 aya yaklaşabilmektedir. Bir raporun “geç” çıkmasının tek nedeninin “ihmal” olduğu düşünülmemelidir. Hastalar; kendilerini tanımayan bir patoloğun o rapor nedeniyle uykusuz kalmış olabileceğine pek ihtimal vermeseler de, bu nadir olmayan bir durumdur. Raporun çok hızlı çıkmış olması da tüm değerlendirmelerin “çok iyi” olduğu anlamına gelmez. Gelişmiş ülkelerde ortalama rapor süresi 2-3 gün kadardır.
Sitolojik inceleme raporları genel olarak daha kısa sürede hazırlanır.
Rapor süresi konusunda “aceleci” olanların dikkat etmeleri gereken yarı şaka yarı ciddi bir kural vardır: Bir patolojik incelemenin
- doğru
- hızlı
- ucuz
yapılabilmesi mümkündür. Ancak; bunların en çok ikisi birlikte istenebilir!
Örneklerin Saklanması
Ülkemizde, hastadan alınan örneklerin ne biçimde ve ne kadar süre saklanacağı konusunda bağlayıcı bir yönetmelik yakın zamanda yayımlanmıştır. Buna göre, hastadan alınan örneklerin, hazırlanan parafin blokların ve preparatların belli süreler saklanması zorunludur. Bu süreler, herhangi bir hastalığın kesin tanısının konması, tedavisinin planlanması ve tedavi sürecinin değerlendirilmesini kapsayacak denli uzundur (yıllar).
Saklanan doku/organ, parafin blok ve preparatların “sahibi” hastanın kendisi olduğu için; hastanın bakımı ve tedavisi yönünden gerekli olduğunda, bunların hastaya verilmesi gerekir. (Bakınız: Sıkça sorular sorular).